Η κατά Μάρκον ηθική του δράματος και 3 ½ στίχοι από χαμένες τραγωδίες του Ευριπίδη.

Στην αρχή οι τραγωδίες δημιουργήθηκαν για να υπενθυμίζουν γεγονότα που συμβαίνουν, κι ότι είναι στη φύση τους να συμβαίνουν∙ κι αυτά που σας ψυχαγωγούν όταν διαδραματίζονται επί σκηνής να μη σας συνθλίβουν όταν διαδραματίζονται στη μεγάλη σκηνή του κόσμου. Γιατί το βλέπετε πως αυτή πρέπει νά ‘ναι η εξέλιξη, και πως ακόμη κι αυτοί που αφήνουν την κραυγή «Αχ, Κιθαιρώνα!», μπορούν να τα υπομένουν. Και κάποιες φράσεις των δραματουργών είναι πολύ χρήσιμες –προπάντων εκείνο το

Κι αν οι θεοί εγκατέλειψαν εμέ και τα παιδιά μου
υπάρχει λόγος και γι’ αυτό

εἰ δ’ ἠμελήθην ἐκ θεῶν καὶ παῖδ’ ἐμώ
ἔχει λόγον καὶ τοῦτο∙

(Ευριπίδου, Αντιόπη)


ή πάλι

Με τα πράγματα να μη θυμώνεις

τοῖς πράγμασιν γὰρ οὐχὶ θυμοῦσθαι <χρεών>

(Ευριπίδου, Βελλεροφόντης)


και

Θερίζεται η ζωή σαν το καρπερό το στάχυ

βίον θερίζειν ὤστε κάρπιμον στάχυν∙

(Ευριπίδου, Υψιπύλη)


και τα παρόμοια.

Μετά την Τραγωδία βγήκε η Αρχαία Κωμωδία, που με την διδακτική ελευθεροστομία και την ευθύτητά της δεν ήταν διόλου ανώφελη καθώς μας υπενθύμιζε να μην είμαστε αλαζόνες. Και ο Διογένης τέτοια γλώσσα χρησιμοποιούσε, για παρόμοιους λόγους. Τώρα, τι λογής πράγμα ήταν η Μέση Κωμωδία, και για ποιο λόγο πήρε τη σκυτάλη η Νέα Κωμωδία, που σιγά σιγά ξέπεσε σε μια καλλιτεχνία της μίμησης, είναι προς μελέτη. Αναγνωρίζω ότι λένε κι αυτές κάποια χρήσιμα πράγματα, αλλά όλη η θεματολογία στην οποία προσηλώνεται αυτή η ποίηση και δραματουργία, τελοσπάντων σε τι αποβλέπει;

Και ο τελευταίος συλλογισμός, η κατακλείδα του έργου:

Άνθρωπέ μου, υπήρξες πολίτης στη μεγάλη ετούτη πόλη. Ποια η διαφορά, αν ήταν για πέντε ή για πενήντα χρόνια; Οι νόμοι της ίσχυαν για όλους το ίδιο. Πού το φοβερό, λοιπόν, αν από την πόλη ετούτη δεν σε διώχνει κάποιος τύραννος ή ένας άδικος δικαστής, αλλά η Φύση που σε έφερε εδώ; Είναι σαν να απολύει έναν κωμικό ηθοποιό ο διευθυντής που τον προσέλαβε. «Ναι, αλλά δεν έπαιξα και στα πέντε μέρη, μα μόνο στα τρία.» «Καλά λες. Όμως στη ζωή, τα τρία μέρη είναι όλο κι όλο το δράμα.» Όσο για το πότε ολοκληρώνεται, αυτό το καθορίζει ο αίτιος της σύνθεσης και τώρα της διάλυσης. Εσύ δεν είσαι αίτιος για κανένα από τα δυο. Φύγε λοιπόν με καλοσυνάτο τρόπο, γιατί καλοσυνάτος είναι κι αυτός που σε απολύει.

Μάρκος Αυρήλιος, Εις εαυτόν, μτφ. Γιάννης Αβραμίδης (εκδ. Θύραθεν 2008).